केंद्र शासन पुरस्कृत अटल भूजल योजना राज्यात राबवण्याबाबत

 केंद्र शासन पुरस्कृत अटल भूजल योजना राज्यात राबवण्याबाबत

महाराष्ट्र शासनाच्या पाणीपुरवठा व स्वच्छता विभागाने हे शासन शुद्धिपत्रक दिनांक 26 एप्रिल 2023 रोजी निर्गमित केले आहे.

भूजल हा अत्यंत महत्त्वाचा पर्यावरणीय विषय आहे. महाराष्ट्र राज्य हे राजस्थान नंतर सर्वात वेगवान होणाऱ्या वाळवंटीकरणासाठी आता ओळखलं जात आहे. कमी पावसाच्या प्रदेशात जास्त पाणी आवश्यकता असणारी पिके घेणे यामुळे जमिनी अंतर्गत असलेले पाणी म्हणजेच भूजल अत्यंत कमी होत आहे व खोल जात आहे.

या पार्श्वभूमीवर राज्यातील भूजल क्षेत्रात सुधारणा करण्याच्या उद्देशाने व भूजलाची गुणवत्ता व उपलब्धता सुधारण्याच्या उद्देशाने केंद्र शासनाने अटल भूजल योजना राज्यात राबवण्याचे ठरविले आहे.

या योजनेअंतर्गत महाराष्ट्र राज्यातील १३ जिल्हे त्यातील ४३ तालुके व या तालुक्यांमध्ये ७३ पाणलोट क्षेत्र व ११३३ ग्रामपंचायत मध्ये १४४२ गावांमध्ये ही योजना राबवण्याचे निश्चित केले आहे. 

या योजनेची उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत

1. मागणी म्हणजेच पाणी बचतीच्या उपाययोजना व पुरवठा म्हणजेच जलसंधारण व भूजल पुनर्भरण व्यवस्थापनाच्या सूत्राचा अवलंब करून भोजन साठ्यात शाश्वतता आणणे

2. सद्यस्थितीत असणाऱ्या राज्याच्या व केंद्राच्या सर्व योजनांचा कन्वर्जन साध्य करणे

3. या विकासाकरिता राज्य जिल्हा व ग्राम पातळीवरती संस्थात्मक व्यवस्था निर्माण करणे उदाहरणार्थ पाणी वापर संस्था

4. सूक्ष्म सिद्धांत पद्धतीस म्हणजेच ड्रीप चा वापर अधिकाधिक करून भूजलाचा वापर मर्यादित करणे

5. सिंचन व्यवस्थापनामध्ये सुधारणा करणे

या योजने करता 50% निधी हा केंद्र शासनाकडून तर उर्वरित पन्नास टक्के निधी हा जागतिक बँक म्हणजे वर्ल्ड बँकेकडून अनुदान स्वरूपात प्राप्त होणार आहे.

या योजनेअंतर्गत खालील प्रमाणे कार्यवाही होणे अपेक्षित आहे

1. भूजल सर्वेक्षण आणि विकास यंत्रणा म्हणजेच जीएसडीएमार्फत 32 हजार 769 गावांमध्ये निरीक्षण विहिरींचे जाळे उभारले जाईल

2. भूजल पुनर्भरण प्राधान्यक्रम नकाशे यंत्रणेच्या वेबसाईटवर उपलब्ध करून देण्यात येतील

3. ज्या भागात भूजल पातळी खोल गेलेली आहे अशा भागात पिझोमीटर म्हणजेच विंधन विहिरी तयार करून त्यावर सुद्धा वेळ सापेक्ष नोंदणी करण्यात येईल

4. गावनिहाय वॉटर बजेट आणि वॉटर सिक्युरिटी प्लॅन्स तयार करण्यात येतील आणि त्याकरता लागणारी आवश्यक माहिती जसं की गावाची लोकसंख्या पशुधन सिंचन विहिरी पिण्याच्या पाण्याच्या विहिरी पीक पद्धती भूजल पुनर्भरण उपसा याबाबतची माहिती गोळा केली जाईल

5. भूजल पुनर्भरण उपायोजना म्हणजेच रिचार्ज ट्रेंच व रिचार्ज शाफ्ट, सिमेंट नालाबांध, मातीनाला बांध व दगडी बांध, विहीर पुनर्भरण इत्यादी

6. मागणी व्यवस्थापन व पाणी बचतीच्या उपायोजना जसे की सूक्ष्म सिंचनाचा अधिक अधिक वापर, मातीतील आर्द्रता टिकवून ठेवणाऱ्या प्रणालीचा वापर, पाणी उपलब्धतेनुसार पीक संरचना.

धन्यवाद